Mobil Telefon Asılılığı (Nomofobiya)

Mobil Telefon (Nomofobiya) Asılılığı Nədir?

Nomofobiya “no mobile phone phobia” ifadəsinin qısaltması olub şəxsin mobil telefondan ayrı qalmağa qarşı intensiv qorxu və narahatlıq duyması vəziyyətidir. Bu vəziyyət müasir həyatın gətirdiyi davranışçı asılılıq formalarından biri olub şəxsin telefonuna davamlı giriş ehtiyacı duyması ilə xarakterizə olunur. Telefonsuz qalma düşüncəsi belə intensiv anksiyete yarada bilər. Ağıllı telefonlar oyun oynamaq, musiqi dinləmək, alış-veriş etmək, sosial media istifadə etmək kimi bir çox funksiyanı tək cihazda topladığı üçün asılılıq riski artır. Nomofobiya gündəlik funksionallığı əhəmiyyətli dərəcədə təsirləyə bilər və şəxsin sosial münasibətlərini, iş performansını və ümumi həyat keyfiyyətini mənfi istiqamətdə təsirləyə bilər. Erkən fərqindəlik və peşəkar müdaxilə müsbət nəticələr əldə edilməsinə töhfə verir.

Mobil Telefon (Nomofobiya) Asılılığının Yaranmasına Səbəb Olabiləcək Risk Faktorları Hansılardır?

Nomofobiya inkişafında bir çox amil rol oynayır. Ağıllı telefon, planşet və kompüter kimi rəqəmsal cihazların geniş yayılması davamlı əlaqədə qalma ehtiyacını artırmışdır. Sosial mediada inkişafları qaçırmaq qorxusu asılılıq riskini əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldir. Virtual oyunlar və rəqəmsal platformlar real həyatdan qopuşu tetikləyə bilər. Aşağı özünəhörmət, sosial güvənsizlik və təsdiq axtarışı yaşayan şəxslər rəqəmsal mühitlərdə özünü dəyərli hiss etməyə çalışa bilər. Narahatlıq və depressiya kimi ruhi sağlamlıq problemləri əsas risk amilləridir. Yeniyetməlik dövrü beyin inkişafının davam etməsi səbəbiylə daha həssasdır. Ailə daxili ünsiyyət problemləri və emosional etinasızlıq telefonu kompensasiya edən vasitə halına gətirə bilər. Tənhalıq, sosiallaşmadan uzaqlaşma və yadelləşmə hissi də əhəmiyyətli risk amilləri arasındadır.

Şəxsin Mobil Telefon (Nomofobiya) Asılısı Olduğu Necə Başa Düşülür?

Nomofobiya əlamətləri şəxsin telefon istifadəsi və telefonsuz qalma vəziyyətlərində göstərdiyi reaksiyalarda özünü göstərir. Gündəlik rutinlərin davam etdirilməsində çətinlik yaşanması və sosial funksiyalarda pozulma müşahidə oluna bilər. Əlamətlərin gündəlik həyatı, münasibətləri və funksionallığı əhəmiyyətli dərəcədə təsirləməsi vəziyyətində peşəkar dəstək alınması tövsiyə olunur. Telefon istifadəsinin şüurlu şəkildə azaldıla bilməməsi və nəzarət itkisi yaşanması bu vəziyyətin mövcudluğuna işarə edə bilər.

Əlamətləri:

• Telefondan ayrı qalma düşüncəsində belə intensiv anksiyete və narahatlıq hiss etmə
• Telefonun şarjının, balansının bitməsi və ya əhatə sahəsi xaricində qalma mövzusunda davamlı narahatlıq
• Telefona davamlı baxma, bildiriş yoxlaması etmə və şarj cihazlarını yanında daşıma
• Telefonsuz mühitlərdə panika, əsəbilik və konsentrasiya çətinliyi yaşama
• Sosial fəaliyyətlərdə, yeməklərdə və ya görüşlərdə belə telefonla davamlı məşğul olma
• Telefonun gün ərzində heç söndürülməməsi və telefonla yatma davranışı

Mobil Telefon (Nomofobiya) Asılılığının Səbəb Olduğu Problemlər Hansılardır?

Nomofobiya həyatın bir çox sahəsində ciddi problemlərə yol aça bilər. Fiziki sağlamlıq baxımından bel və boyun ağrıları, duruş pozuntuları, göz yorğunluğu və baş ağrıları tez-tez görülür. Yuxu keyfiyyətində aydın azalma yaşanır və xronik yorğunluq inkişaf edə bilər. Sosial münasibətlərdə qopuqluk, üzbəüz ünsiyyətdə azalma və yaxın münasibətlərdə toqquşmalar ortaya çıxa bilər. İş və ya akademik performansda düşmə, diqqət dağınıqlığı və vəzifələri tamamlaya bilməmə kimi problemlər müşahidə oluna bilər. Emosional baxımdan anksiyete və depressiv əlamətlər arta bilər, tənhalıq və təsdiq axtarışı güclənə bilər. Valideynlərdə nomofobiya görüldükdə övladlara qarşı etinasızlıq və səbirsizlik arta bilər. Uşaqlar özlərini nəzərdən qaçırılmış hiss edə bilər. Real həyat təcrübələrindən qopma və həyat məmnuniyyətində azalma yaşana bilər.

Mobil Telefon (Nomofobiya) Asılılığı ilə Birlikdə Ən Tez-tez Rast Gəlinən Psixoloji Problemlər Hansılardır?

Nomofobiya ədəbiyyatda spesifik fobiya və ayrılıq anksiyetesi kriterləri daxilində nəzərdən keçirilir. Ağıllı telefondan uzaq qalındıqda yaşanan narahatlıq, qorxu və narahat hal əhəmiyyətli bir obyektdən ayrılıqda yaşanan çətinlikləri göstərir. Bu vəziyyət adətən digər ruhi sağlamlıq problemləri ilə birlikdə görülür və bu vəziyyətlər bir-birini qarşılıqlı olaraq təsirləyə bilər. Peşəkar qiymətləndirmə bu problemlərin əhatəli şəkildə başa düşülməsinə kömək edir.

Nomofobiyanın müşayiət edən əlamətləri bunlardır (Bragazzi və Del Puente, 2014):

• Obsesiv kompulsiv pozuntu
• Yemə pozuntuları
• Depressiya və distimiya
• Spirt və maddə asılılığı
• Digər davranışçı asılılıqlar (internet, qumar, onlayn oyun, məcburi alış-veriş və cinsi davranışlar daxil)
• Şəxsiyyət pozuntuları

Yaxını Mobil Telefon (Nomofobiya) Asılısı Olanlara Yönəlik Məlumatlandırmalar

Yaxınınızın nomofobiya ilə mübarizəsində dəstəyiniz böyük əhəmiyyət daşıyır. Əvvəlcə vəziyyəti başa düşməyə çalışın və mühakimə edən olmayan tutum nümayiş etdirin. Şəxsə yaşadığı asılılığı fərq etdirmək üçün ekran müddətindən və gündəlik funksiyasının pozulmasından konkret nümunələrlə bəhs edin. Telefonsuz keyfiyyətli vaxt keçirmə imkanları yaradın və alternativ fəaliyyətlər təklif edin. Ailə olaraq telefon istifadə qaydaları müəyyənləşdirərək sağlam sərhədlər qoyun. Uşaq və yeniyetmələrdə akademik uğurda azalma varsa bu vəziyyəti empatik şəkildə danışın. Rəqəmsal detoks edilməsini təşviq edin. Rəqəmsal media məzmunlarını düzgün oxuma və mənasını anlama mövzusunda rəhbərlik edin. Səmimi və real ünsiyyət üçün üzbəüz bir araya gəlməyi dəstəkləyin. Peşəkar kömək alınması lazım gəldikdə dəstək olun və prosesin bir hissəsi olun. Səbirli olun və kiçik irəliləmə addımlarını qiymətləndirin.

Mobil Telefon (Nomofobiya) Asılılığı Necə Müalicə Olunur?

Nomofobiya müalicəsində sübuta əsaslanan və şəxsə xüsusi yanaşmalar istifadə olunur. Mütəxəssis psixoloq və psixiatr dəstəyi ilə şəxsin ehtiyaclarına uyğun müalicə planı formalaşdırılır. Əvvəlcə asılılığın şiddəti və telefon istifadəsinin hansı sahələrdə təsirli olduğu qiymətləndirilir. Bildiriş bağlama, ekran müddəti izləmə, müəyyən sahələrdə telefon istifadə etməmə kimi davranışçı strategiyalar olduqca təsirlidir. Koqnitiv-Davranışçı Terapiya şəxsin telefon istifadəsi ilə əlaqəli düşüncə və davranış qəliblərini dəyişdirməyə kömək edir. Nəzarətli mobil məhrumluk, məruz qoyma texnikaları və koqnitiv təhriflərin emal edilməsi müalicə prosesinin əhəmiyyətli hissələridir. Problem həll bacarıqları qazandırılır və psixoedukasiya verilir. Ekzistensial yanaşma ilə telefon istifadəsinin yaxınlıq çatışmazlığını kompensasiya etmə məqsədi sorğulanır və şəxs real münasibətlərə yönəldilir. Müalicə prosesi müntəzəm olaraq izlənilir və lazım gəldikdə müalicə planı yenilənir.