Miqren

Miqren Nədir?

Miqren, şiddətli və zonqlayan baş ağrısı atakları ilə səciyyələnən neyroloji problemdir. Normal baş ağrılarından fərqli olaraq, miqren adətən başın bir tərəfini təsir edir və ürəkbulanma, qusma, işıq və səs həssaslığı ilə birlikdə görülür. Ataklar bir neçə saatdan bir neçə günə qədər davam edə bilər və gündəlik həyat aktivitələrini əhəmiyyətli dərəcədə əngəlləyir. Miqren beyindəki sinir hüceyrələrinin anormal aktivliyi nəticəsində ortaya çıxır və qan damarlarındakı dəyişikliklərlə əlaqədardır. Müalicə oluna bilən vəziyyətdir və düzgün yanaşmalarla atak tezliyi və şiddəti nəzarət altına alına bilər. Qadınlarda kişilərə görə daha tez-tez görülür və genetik meyillilik mühüm rol oynayır.

Miqren Növləri Hansılardır?

Miqren fərqli xüsusiyyətlər göstərə bilər və alt növlərə ayrılır. Hər növ özünə məxsus əlamətlərlə ortaya çıxır. Düzgün növ müəyyən olunması, müalicə planının yaradılmasında kritik əhəmiyyətə malikdir.

Miqren Növləri:

Auralı Miqren: Aura olaraq adlandırılan görsel, duyğu və ya motor əlamətlərin baş ağrısından əvvəl və ya zamanı görüldüyü növdür. Aura əlamətləri kademeli olaraq inkişaf edir və adətən 5-60 dəqiqə davam edir.

Əlamətləri:

• Görüş sahəsində parlaq işıq parıltıları və zigzaq şəkillər (sintilasyon)
• Görüş sahəsində müvəqqəti kor nöqtələr (skotom)
• Əllərdə, qollarda və ya üzdə kademeli başlayan qarıncalanma
• Danışıq çətinliyi və söz tapmaqda çətinlik
• Aura əlamətləri baş ağrısından bir saat əvvələ qədər başlaya bilər
• Hər əlamət 5 dəqiqədən çox davam edir və kademeli irəliləyir

Aurasız Miqren: Ən yaygın miqren növüdür və aura əlamətləri olmadan ortaya çıxır. Beynəlxalq Baş Ağrısı Təsnifatı kriterlərinə görə diaqnoz üçün ən azı beş atak lazımdır.

Əlamətləri:

• Orta və ya şiddətli zonqlayan ağrı (pulsatil xarakter)
• Adətən başın bir tərəfində lokallaşır
• Fiziki aktivlik ilə şiddətlənən ağrı
• Ataklar 4-72 saat arası davam edir
• Ürəkbulanma, qusma və ya hər ikisi birlikdə
• İşıq və səs həssaslığı

Xroniki Miqren: Ayda 15 və ya daha çox gün baş ağrısı yaşanması və bu günlərin ən azı 8-də miqren xüsusiyyətlərinin olması vəziyyətidir. Üç aydan uzun davam edir və müalicə olunmazsa həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə azaldır.

Əlamətləri:

• Ayda 15 gündən çox baş ağrısı (ən azı 3 ay boyu)
• Davamlı və ya tez-tez təkrarlanan ataklar
• Gərginlik tipi baş ağrısı ilə qarışıq xüsusiyyətlər göstərə bilər
• Dərman istifadəsində həddindən artıq artış riski
• Gündəlik aktivitələrdə ciddi məhdudlaşma
• Depressiya və narahatlıq inkişaf etmə riski yüksək

Menstrüel Miqren: Hormon dəyişikliklərinə bağlı olaraq aybaşı dövründə və ya öncəsində ortaya çıxan miqren növüdür. Estrogen səviyyəsindəki ani düşüşlə tetiklənir.

Əlamətləri:

• Aybaşı dövründən 2 gün əvvəl və ya aybaşı zamanı başlayır
• Adətən aurasız görülür
• Standart miqren ataklarından daha şiddətli və uzun sürəli
• Hər aybaşı dövründə nizamlı olaraq təkrarlanır
• Standart müalicələrə daha dirənc göstərə bilər
• Hormon tərkibli dərman istifadəsində diqqət tələb edir

Hemiplejik Miqren: Nadir görülən növdür və atak zamanı bədənin bir tərəfində motor gücsüzlük ilə səciyyələnir. İnme əlamətlərini təqlid edə bilər və təcili qiymətləndirmə tələb edir.

Əlamətləri:

• Bədənin bir tərəfində aydın motor gücsüzlük və ya qismən ifliclik
• Gücsüzlük 72 saatə qədər davam edə bilər
• Görüş pozğunluqları və cüt görüş
• Danışıq çətinliyi (afaziya)
• Baş gicəllənməsi, koordinasiya itkisi və tarazlıq pozğunluğu
• Ailə keçişi göstərə bilər (ailə hemiplejik miqren)

Bazilyar Miqren: Beyin kötüyünü təsir edən nadir növdür. Beyin kötüyünün nəzarət etdiyi tarazlıq, eşitmə və görüş kimi funksiyalarla əlaqədar ciddi əlamətlər göstərir.

Əlamətləri:

• Cüt görüş və tam görüş itkisi
• Hər iki qulaqda eşitmə problemləri
• Şiddətli baş gicəllənməsi və vertigo
• Danışıq pozğunluqları (dizartriya)
• Qulaq cingiltisi (tinnitus)
• Şüur dəyişiklikləri və koordinasiya itkisi

Rebound (Geri Təpki) Baş Ağrısı: Həddindən artıq ağrı kəsici istifadəsinə bağlı inkişaf edən miqren növüdür. Dərman həddindən artıq istifadə baş ağrısı olaraq da bilinir və müalicə prosesini mürəkkəbləşdirir.

Əlamətləri:

• Gündəlik və ya demək olar ki hər gün ağrı
• Səhər oyanarkən başlayan və ya şiddətlənən ağrı
• Ağrı kəsici istifadəsində davamlı artış ehtiyacı
• Dərman dozunu buraxdıqda şiddətlənən baş ağrısı
• Standart miqren müalicələrinə dirəncli xüsusiyyət
• Dərman kəsilmə prosesində müvəqqəti pisləşmə

Oftalmoplejik Miqren: Göz hərəkətlərini nəzarət edən kəllə cüt sinirlərinin təsirləndiyi çox nadir növdür. Göz ilə əlaqədar motor problemlər ön plandadır.

Əlamətləri:

• Göz qapaqlarında sarkma (pitozis)
• Göz hərəkətlərində məhdudiyyət və ifliclik
• Cüt görüş (diplopi)
• Göz ətrafında və arxasında şiddətli ağrı
• Əlamətlər günlər və ya həftələr davam edə bilər
• Tam sağalma gözlənilə bilər lakin təkrarlanır

Abdominal Miqren: Uşaqlarda daha tez-tez görülən və qarın ağrısı ilə səciyyələnən növdür. Baş ağrısı olmadan da ortaya çıxa bilər və sonrakı yaşlarda tipik miqrenə çevrilə bilər.

Əlamətləri:

• Göbək ətrafında orta xəttdə qarın ağrısı
• Ürəkbulanma və qusma atakları
• İştah itkisi və yemək istəməmə
• Solğunluq və yorğunluq
• Ataklar 1-72 saat davam edir
• Tez-tez uşaqlıq dövründə başlayır və təkrarlanır

Miqren Nədən Qaynaqlanır?

Miqren mürəkkəb neyroloji problemdir və dəqiq səbəbi tam olaraq bilinməməklə birlikdə, bir çox amilin bir araya gəlməsi ilə ortaya çıxır. Genetik meyillilik, beyin kimyası dəyişiklikləri, ətraf mühit təsirləri və həyat tərzi amilləri miqren inkişafında rol oynayır.

Miqren Səbəbləri:

Genetik Meyillilik: Ailədə miqren tarixçəsi olan şəxslərdə görülmə ehtimalı əhəmiyyətli dərəcədə artar. Xüsusilə ana tərəfdən keçiş daha yaygındır. Müəyyən gen variantları beyindəki sinir hüceyrələrini tetikləyici amillərdə daha həssas hala gətirir. Hemiplejik miqren kimi bəzi növlər güclü genetik komponentə malikdir və ailə keçişi göstərir. Ailə tarixçəsi, erkən yaşda başlayan miqrenlə də əlaqədardır. Genetik amillər tək başına kifayət olmayıb ətraf mühit tetikləyiciləri ilə birlikdə təsir edir.

Hormonal Dəyişikliklər: Qadınlarda estrogen hormonundakı dalğalanmalar miqren ataklarını tetikləyə bilər. Aybaşı dövrləri, hamiləlik, doğumdan sonra və menopoz kimi hormonal keçid dövrləri risk daşıyır. Doğuma nəzarət həbləri və hormon əvəzləmə müalicələri də tetikləyici ola bilər. Menstrüel miqren, aybaşı dövründə estrogen səviyyəsinin ani düşüşü ilə başlayır. Hamiləlikdə bəzi qadınlarda miqren atakları azalarkən bəzilərində artar. Hormon tərkibli dərman istifadəsi öncəsi mütəxəssis qiymətləndirməsi kritik əhəmiyyətə malikdir.

Neyrotransmitter Balanssızlığı: Beyindəki serotonin, dopamin və glutamat kimi kimyəvi maddələrin balanssızlığı miqren inkişafında mühüm rol oynayır. Xüsusilə serotonin səviyyəsindəki düşmə qan damarlarının genişləməsinə və ağrıya səbəb olur. Bu balanssızlıq trigeminal sinir sisteminin həddindən artıq aktivləşməsinə yol açır. Trigeminal sinir, üz və baş bölgəsindəki duyğu məlumatlarını daşıyır və aktivləşdirildikdə beyin zarlarında iltihabi maddələr ifraz olunur. Beyin kötüyündəki ağrı nəzarət mərkəzlərinin funksiya pozğunluğu da miqren prosesinə töhfə verir. Serotonin yenidən alma inhibitörü dərmanlar bu mexanizmi hədəfləyir.

Vasküler Dəyişikliklər: Beyin qan damarlarının anormal genişləməsi və daralması miqren ataklarında kritik rol oynayır. Bu dəyişikliklər beyin zarlarındakı (meningslər) ağrı reseptorlarını aktivləşdirir. Kortikal yayılan depressiya adlı beyin dalğası, beyin korteksində yavaş irəliləyən elektrik aktivlik dəyişikliyidir və qan axınını təsir edir. Trigeminal sinir sisteminin aktivləşməsi damar ətrafında kalsitonin geni ilə əlaqəli peptid (CGRP) kimi iltihabi maddələrin ifrazına yol açır. Bu proses zonqlayan baş ağrısı hissinin yaranmasına səbəb olur.

Ətraf Mühit Tetikləyiciləri: Müəyyən qidalar (köhnə pendirlər, emal olunmuş ətlər, şokolad), spirt və kofein miqren ataklarını başlada bilər. Parlaq işıqlar, titrəyimli ekranlar, güclü qoxular (ətir, boya, kimyəvilər) və yüksək səslər tetikləyicidir. Hava dəyişiklikləri, təzyiq dalğalanmaları və yüksək hündürlük də atak riskini artırır. Səs-küylü mühitlər və həddindən artıq stimulyasiya verən ətraf miqren eşik dəyərini aşağı salır. Hər şəxsin tetikləyiciləri fərqlilik göstərə bilər və bunları tanımaq müalicədə kritik əhəmiyyətə malikdir. Tetikləyici gündəliyi tutmaq şəxsi nümunələri müəyyən etməyə kömək edir.

Həyat Tərzi Amilləri: Nizamsız yuxu, öğün buraxmaq və kifayətsiz su istehlakı miqren ataklarını tetikləyir. Həddindən artıq kofein istehlakı və ya kofein kəsilməsi də risk yaradır. Uzun müddətli aclıq qan şəkərini aşağı salır və atak başlada bilər. Dehidrasyon beyində ağrı mexanizmlərini aktivləşdirir və damar ətrafında təzyiq dəyişikliklərinə yol açır. Müntəzəm həyat tərzi və sağlam vərdişlər qoruyucu təsir göstərir. Hər gün eyni saatda yatıb qalxmaq, müntəzəm öğünlər və bol maye istehlakı vacibdir.

Stress və Psixoloji Amillər: Xroniki stress, narahatlıq və depressiya miqren tezliyini artırır. Stressdən sonra rahatlanma dövrü də atak tetikləyə bilər (həftəsonu miqreni). Emosional gərginlik əzələ spazmlarına və boyun bölgəsində gərginliyə yol açır. Yuxu pozğunluqları və yorğunluq miqren eşik dəyərini aşağı salır. Təsirli stress idarəetmə texnikaları, rahatlanma məşqləri və müntəzəm fiziki aktivlik qoruyucu ola bilər. Psixoloji dəstək və bilişsel-davranışsal terapiya xroniki miqren idarəetməsində faydalıdır.

Yuxu Nizamsızlıqları: Kifayətsiz və ya həddindən artıq yuxu miqren ataklarını tetikləyən vacib amillərdəndir. Yuxu apnesi və digər yuxu pozğunluqları riski artırır. Yuxu keyfiyyətindəki azalma beyin kimyasını təsir edir və serotonin balansını pozur. Nizamsız yuxu saatları bədənin təbii sirkadiyen ritmini pozur. Jet lag və növbəli iş miqren tezliyini artıra bilər. Keyfiyyətli və müntəzəm yuxu miqren idarəetməsində kritik əhəmiyyətə malikdir. Hər gecə 7-9 saat müntəzəm yuxu hədəflənməlidir.

Fiziki Aktivlik: Həddindən artıq yorucu məşq və ya ani fiziki səy miqren tetikləyə bilər. Boyun və çiyin əzələlərindəki gərginlik baş ağrısına yol açır. Pis postür uzun müddətli əzələ spazmlarına səbəb olur və trigeminal sinir sistemini təsir edə bilər. Lakin müntəzəm, orta şiddətdə məşq qoruyucu təsir göstərə bilər və endorfin ifrazını artırır. Ani fiziki aktivlik dəyişikliklərindən qaçınılmalıdır. Məşq öncəsi istiləşmə və kifayət qədər hidratasiya vacibdir.

Sensorial Stimullar: Parlaq və ya titrəyimli işıqlar, güclü qoxular və yüksək səslər miqren ataklarını başlada bilər. Kompüter və telefon ekranlarından gələn mavi işıq tetikləyici ola bilər. Ətir, siqaret tüstüsü və kimyəvi qoxular həssaslıq yaradır. Flüoresan lampalar və LED ekranlar bəzi xəstələrdə problemə yol açır. Sensorial stimullara qarşı həddindən artıq həssaslıq miqren xəstələrində yaygındır. Bu tetikləyicilərdən qaçınmaq, günəş eynəyi istifadə etmək və ekran filteri tətbiq etmək atak tezliyini azalda bilər.

Miqren Əlamətləri Hansılardır?

Miqren əlamətləri şəxsdən şəxsə dəyişiklik göstərə bilər və adətən mərhələli olaraq ortaya çıxır. Prodrom (ön əlamətlər), aura, baş ağrısı və postdrom (atak sonrası) fazaları olmaq üzrə dörd mərhələdə gedə bilər.

Ümumi Əlamətlər:

• Şiddətli, zonqlayan və ya nəbz kimi vuran baş ağrısı (pulsatil xarakter)
• Adətən başın bir tərəfində lokallaşmış ağrı
• Ürəkbulanma və qusma
• İşığa həddindən artıq həssaslıq (fotofobi)
• Səsə həddindən artıq həssaslıq (fonofobi)
• Qoxulara qarşı həssaslıq
• Görüş pozğunluqları (parıltılar, zigzag xətlər, bulanıq görüş)
• Əllərdə, qollarda və ya üzdə qarıncalanma hissi
• Baş gicəllənməsi və tarazlıq pozğunluğu
• Fiziki aktivlik ilə artan ağrı şiddəti
• Boyun sərtliyi və gərginlik
• Həddindən artıq yorğunluq və halsızlıq
• Konsentrasiya çətinliyi və zehni bulanıqlıq
• İştah dəyişiklikləri (azalma və ya artma)
• Tez-tez sidik ifrazı
• Maye tutulması və şişkinlik

Miqrenda Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS) Müalicəsi

Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS), miqren müalicəsində istifadə olunan invaziv olmayan neyromodulyasiya üsuludur. Manyetik sahə istifadə edilərək beyin korteksindəki sinir hüceyrələrinin aktivliyi tənzimlənir. TMS cihazı başın arxasına (oksipital bölgə) yerləşdirilir və manyetik atımlar göndərir. Bu atımlar beyin hüceyrələrinin anormal elektrik aktivliyini normallaşdırır və neyrotransmitter ifrazını təsir edir. FDA (Amerika Qida və Dərman Dairəsi) tərəfindən xüsusilə auralı miqrenin kəskin atak müalicəsində istifadəsi təsdiq olunmuşdur. Xroniki miqren müalicəsindəki effektivliyi araşdırılmağa davam edir və hələ kifayət qədər məlumat mövcud deyil. Dərman müalicəsinə cavab verməyən və ya dərman istifadəsində məhdudiyyət olan xəstələrdə alternativ müalicə seçimi olaraq qiymətləndirilə bilər. Yan təsirləri minimal səviyyədədir və seanslar qısa müddətlidir. Təkrarlanan və ya tək tətbiq şəklində edilə bilər və müalicə protokolu şəxsə xüsusi müəyyən edilir.

Miqren ilə Öhdəsindən Gəlmək üçün Nə Edilə Bilər?

Miqren idarəetməsində həyat tərzi dəyişiklikləri və qabaqalıcı strategiyalar mühüm rol oynayır. Tetikləyicilərin müəyyən olunması və bunlardan qaçınılması atak tezliyini azaldır.

Başa Çıxma Strategiyaları:

Müntəzəm Yuxu Düzeni: Hər gün eyni saatda yatıb qalxmaq, bədənin təbii sirkadiyen ritmini dəstəkləyir və miqren riskini azaldır. Yuxu mühitinin qaranlıq, sakit və sərin olması vacibdir. Həftəsonları da müntəzəm yuxu saatlarına uyulmalıdır. Yuxu keyfiyyətini artırmaq üçün yatmazdan əvvəl ekran istifadəsindən qaçınılmalıdır. Kifayət qədər və keyfiyyətli yuxu miqren idarəetməsində təməl daşlardan biridir. Yuxu gigiyenası qaydalara uyğun olaraq tənzimlənməlidir.

Qidalanma Düzeni: Öğün buraxmaqdan qaçınılmalı və müntəzəm aralıqlarla yemək yeməlidir. Qan şəkərinin sabit saxlanması vacibdir. Tetikləyici qidaların (emal olunmuş ətlər, köhnə pendirlər, spirt, həddindən artıq kafeinli içkilər) müəyyən olunması və bunlardan uzaq durulması lazımdır. Kifayət qədər su istehlakı dehidratasiyanı qarşısını alır və beyin funksiyalarını dəstəkləyir. Qida gündəliyi tutmaq tetikləyiciləri tanımaqda kömək edir. Balanslaşdırılmış və müntəzəm qidalanma miqren tezliyini azaldır.

Stress İdarəetməsi: Rahatlanma texnikaları, dərin nəfəs məşqləri və meditasiya stress səviyyəsini aşağı salır. Müntəzəm fiziki aktivlik endorfin ifrazını artırır və stressi azaldır. Yoga və proqressiv əzələ rahatlatma texnikaları faydalıdır. Stress mənbələrinin müəyyən olunması və bunlarla başa çıxma strategiyalarının inkişaf etdirilməsi vacibdir. Hobbi və sosial aktivitələr ruh sağlamlığını dəstəkləyir. Bilişsel-davranışsal terapiya texnikaları stress idarəetməsində təsirlidir.

Fiziki Aktivlik: Müntəzəm, orta şiddətdə məşq miqren tezliyini azalda bilər. Ani və yorucu aktivitələrdən qaçınılmalıdır. Gəzmə, üzmə və velosiped sürmə kimi aerobik məşqlər uyğundur. Məşq öncəsi və sonrası istiləşmə-soyuma hərəkətləri vacibdir. Fiziki aktivlik müntəzəm olmalı və həddindən artıq edilməməlidir. Həftədə ən azı 150 dəqiqə orta şiddətdə məşq hədəflənməlidir.

Tetikləyici Gündəliyi: Miqren ataklarının zamanı, şiddəti, müddəti və mümkün tetikləyicilərin qeydə alınması nümunələrin müəyyən olunmasına kömək edir. Qidalar, yuxu düzeni, stress səviyyələri və ətraf mühit amilləri qeyd olunmalıdır. Bu məlumatlar müalicə planının yaradılmasında qiymətli məlumatlar təqdim edir. Müntəzəm təqib, tetikləyicilərdən qaçınmağı asanlaşdırır. Mobil tətbiqlər və ya gündəlik dəftər istifadə edilə bilər.

Ətraf Mühit Tənzimləmələri: Parlaq işıqlardan qorunmaq üçün günəş eynəyi istifadə olunmalıdır. İş mühitində ekran parlaqlığı tənzimlənməli və müntəzəm fasilələr verilməlidir. Güclü qoxulardan və siqaret tüstüsündən uzaq durulmalıdır. Səs-küylü mühitlərdən mümkün qədər qaçınılmalıdır. Həyat və iş sahələrinin miqren dostu tənzimlənməsi vacibdir. Mavi işıq filtri istifadə edən eynəklər faydalı ola bilər.

Kofein Nəzarəti: Kofein istehlakı balanslaşdırılmış və ardıcıl olmalıdır. Ani kofein kəsilməsi və ya həddindən artıq istehlak tetikləyici ola bilər. Gündəlik kofein miqdarı məhdud saxlanmalıdır. Kofein həssaslığı varsa tamamilə kəsilməlidir. Kofein tərkibli içkilərin miqren üzərindəki təsirləri fərdi olaraq qiymətləndirilməlidir. Gündə iki fincandan çox qəhvə istehlakı riskli ola bilər.

Hidratasiya: Gündəlik kifayət qədər su istehlakı dehidratasiyanı qarşısını alır və miqren riskini azaldır. Xüsusilə isti havalarda və fiziki aktivlik zamanı su qəbulu artırılmalıdır. Spirtli və kafeinli içkilər dehidratasiyaya yol aça bilər. Su istehlakı müntəzəm aralıqlarla edilməlidir. Dehidrasyon əlamətləri təqib olunmalı və tədbir görülməlidir. Gündə ən azı 2-2.5 litr su içilməlidir.

Erkən Müdaxilə: Miqren əlamətləri başlar-başlamaz sürətli hərəkət olunmalıdır. Qaranlıq və sakit mühitdə dincəlmək ağrını yüngülləşdirə bilər. Soyuq kompres tətbiqi alın və ya ənsə bölgəsinə edilərsə faydalı ola bilər. Dərman müalicəsi erkən dövrdə daha təsirlidir. Atağın şiddətlənməsini gözləmədən müdaxilə olunması vacibdir. Aura əlamətləri başladıqda dərhal tədbir görülməlidir.

Miqren Müalicəsi Necə Edilir?

Miqren müalicəsində sübutlara əsaslanan və beynəlxalq standartlara uyğun üsullar istifadə olunur. Multidissiplinar yanaşma ilə hər fərdə xüsusi müalicə planı yaradılır və proses müntəzəm olaraq izlənilir. Mütəxəssis psixiatr, nevroloq və klinik psixoloq dəstəyi ilə, bioloji, psixoloji və həyat tərzi amilləri birlikdə qiymətləndirilir. Müalicə prosesi düzenli izlənilir və lazım olduqda tənzimləmələr edilir. Müalicə, atak zamanı simptomları yüngülləşdirməyi (kəskin müalicə) və atak tezliyini azaltmağı (profilaktik müalicə) hədəfləyir.

Miqren Müalicə Üsulları:

Kəskin Atak Müalicəsi: Atak zamanı analjeziklər, nonsteroid antiinflamatuar dərmanlar və triptan qrupu dərmanlar istifadə olunur. Triptanlar beyin damarlarını daraltaraq və serotonin reseptorlarına təsir edərək ağrını azaldır. Antiemetik dərmanlar ürəkbulanma və qusmanı nəzarət edir. Dərmanlar atak başladıqdan sonra ən qısa müddətdə alınmalıdır. Həddindən artıq ağrı kəsici istifadəsi rebound baş ağrısına yol aça bilər. Ayda 10 gündən çox ağrı kəsici istifadəsindən qaçınılmalıdır.

Profilaktik Müalicə: Ayda iki və ya daha çox atak yaşayan xəstələrdə qabaqalıcı müalicə düşünülür. Beta blokerlər, antidepressant (xüsusilə trisiklik antidepressantlar) və antiepileptik dərmanlar (valproat, topiramat) üstünlük verilir. CGRP inhibitorləri yeni nəsil qabaqalıcı dərmanlardır və yüksək effektivlik göstərir. Dərman seçimi şəxsin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə, yan təsir profilinə və komorbid vəziyyətlərə görə edilir. Müalicə müddəti adətən 3-6 ay arasındadır və nəticələr müntəzəm izlənilir.

Botoks İnyeksiyası: Xroniki miqren müalicəsində təsdiq olunmuş üsuldur. Botulinum toksini baş, boyun və çiyin bölgəsindəki müəyyən əzələ qruplarına inyeksiya edilir və ağrı siqnallarını blok edir. Adətən 12 həftədə bir tətbiq olunur və təqribən 31 nöqtəyə edilir. Təsir bir neçə həftə içində başlayır və bir neçə ay davam edir. Yan təsirləri minimal səviyyədədir və təkrarlanan tətbiqlərə effektivlik artar. Ayda 15 gün və ya daha çox baş ağrısı yaşayan xəstələrdə düşünülür.

Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS): İnvaziv olmayan neyromodulyasiya texnikasıdır. Manyetik atımlar istifadə edilərək beyin korteksindəki sinir hüceyrələrinin aktivliyi tənzimlənir. FDA tərəfindən xüsusilə auralı miqrenin kəskin atak müalicəsində təsdiq olunmuşdur. Xroniki miqren müalicəsindəki effektivliyi araşdırılmağa davam edir. Dərman istifadəsində məhdudiyyət olan xəstələrdə qiymətləndirilə bilər. Yan təsirləri çox azdır və müalicə müddətləri qısadır. Müntəzəm seanslarla bəzi xəstələrdə atak tezliyində əhəmiyyətli dərəcədə azalma təmin olunur.

Bilişsel-Davranışsal Terapiya (BDT): Miqren idarəetməsində psixoloji dəstək vacib yer tutur. BDT, stress idarəetməsi, başa çıxma strategiyaları və düşüncə nümunələrinin dəyişdirilməsini hədəfləyir. Katastrofik düşüncələrin azaldılması və ağrı algısının idarə olunması üzərində işlənilir. Tetikləyici vəziyyətlərlə başa çıxma bacarıqları inkişaf etdirilir. Müalicə prosesi müntəzəm seanslarla aparılır və həyat keyfiyyətini artırır. Xroniki miqren və depressiya komorbidliyində xüsusilə təsirlidir.

Rahatlanma Texnikaları və Biofeedback: Proqressiv əzələ rahatlatma, dərin nəfəs məşqləri və biofeedback miqren idarəetməsində təsirlidir. Bu texnikalar stress səviyyəsini aşağı salır və əzələ gərginliyini azaldır. Biofeedback ilə şəxs bədən reaksiyalarını (əzələ gərginliyi, ürək sürəti) nəzarət etməyi öyrənir. Müntəzəm tətbiq ilə atak tezliyi azala bilər. Xüsusilə stress tetikli miqrenlərdə faydalıdır. Həftədə bir neçə dəfə praktika edilməsi tövsiyə olunur.

Akupunktur: Ənənəvi Çin təbabəti üsulu olan akupunktur, miqren profilaksisində dəstəkləyici müalicə olaraq istifadə edilə bilər. Müəyyən nöqtələrə nazik iynələr yerləşdirilərək enerji axını tənzimlənir. Endorfin ifrazını artırır və ağrı eşiyini yüksəldir. Müntəzəm seanslarla atak tezliyində azalma görülə bilər. Yan təsirləri minimal səviyyədədir və dərman müalicəsinə əlavə olaraq tətbiq edilə bilər. Sübutlara əsaslanan tədqiqatlar orta səviyyədə effektivlik göstərir.

Həyat Tərzi Dəyişiklikləri: Müntəzəm yuxu, balanslaşdırılmış qidalanma və kifayət qədər hidratasiya müalicənin təməl daşlarıdır. Tetikləyici amillərdən qaçınma və müntəzəm məşq proqramı tövsiyə olunur. Kofein və spirt istehlakı məhdudlaşdırılır. Stress idarəetmə texnikaları gündəlik rutinə inteqrasiya olunur. Həyat tərzi dəyişiklikləri dərman müalicəsinin effektivliyini artırır və uzunmüddətli uğur təmin edir.

Qida Dəstəyi: Maqnezyum, riboflavin (B2 vitamini) və koenzim Q10 kimi əlavələr miqren profilaksisində dəstəkləyici ola bilər. Xüsusilə maqnezyum çatışmazlığı olan xəstələrdə fayda verir. Omeqa-3 yağ turşuları antiinflamatuar təsir göstərir. Əlavə istifadəsi mütəxəssis nəzarətində olmalıdır. Balanslaşdırılmış qidalanma və müntəzəm öğünlər tetikləyiciləri azaldır. Vitamin D çatışmazlığı da qiymətləndirilməli və lazım olduqda əlavə edilməlidir.

Miqren Müalicə Olunmazsa Nə Olar?

Miqren müalicə olunmadıqda və ya kifayətsiz idarə edildiyində, atakların tezliyi və şiddəti zaman içində artır. Xroniki miqrenə çevrilmə riski yüksəlir və aylıq 15 gündən çox baş ağrısı yaşana bilər. Davamlı ağrı kəsici istifadəsi dərman həddindən artıq istifadə baş ağrısına (rebound baş ağrısı) yol açır və müalicəni çətinləşdirir. İş və məktəb performansında ciddi düşüşlər görülür, sosial əlaqələr mənfi təsirlənir. Depressiya və narahatlıq pozğunluğu inkişaf etmə riski artar. Yuxu pozğunluqları və yorğunluq xronikləşir. Həyat keyfiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə düşür və gündəlik aktivitələr məhdudlaşır. İqtisadi yük artar çünki iş gücü itkisi və sağlamlıq xərcləri yüksəlir. Nadir hallarda, miqren ataklarının miqren infarktüsü adlanan vacib komplikasiyalara səbəb ola bildiyi göstərilmişdir. Bu vəziyyətdə, beyin toxumasının qan dövranından məsul damarların tıxanmasına bağlı olaraq sinir toxuması itkisi yaşanır və miqren atağı ilə birlikdə inme inkişaf edə bilər. Bu daimi neyroloji əlamətlərin inkişafı ilə nəticələnir.

Miqren Diaqnozu Necə Qoyulur?

Miqren diaqnozu hərtərəfli klinik qiymətləndirmə ilə qoyulur. Mütəxəssis nevroloq və ya psixiatr tərəfindən ətraflı tarix alınır; baş ağrısının xüsusiyyətləri, tezliyi, müddəti, şiddəti, lokalizasiyası və müşayiət edən əlamətlər araşdırılır. Ailə tarixçəsi, tetikləyici amillər və keçmiş müalicə cəhdləri qiymətləndirilir. DSM-5 diaqnoz kriterləri və Beynəlxalq Baş Ağrısı Təsnifatı (ICHD-3) istifadə olunur. ICHD-3 kriterlərinə görə aurasız miqren diaqnozu üçün ən azı beş atak lazımdır. Hər atağın müalicə olunmadıqda 4-72 saat davam etməsi, ən azı iki xarakteristik xüsusiyyət göstərməsi (tək tərəfli, pulsatil, orta-şiddətli, fiziki aktivliklə artan) və ən azı bir müşayiət edən simptom (ürəkbulanma/qusma və ya fotofobi/fonofobi) olması şərtdir. Fizik müayinə və neyroloji müayinə aparılır. Digər baş ağrısı səbəblərini istisna etmək üçün lazım olduqda beyin görüntüləmə (MR və ya BT), elektroensefalografiya (EEG) və qan testləri istənilir. Xəstə gündəliyi tutulması, atak nümunələrinin və tetikləyicilərin müəyyən olunmasına kömək edir. Diaqnoz prosesi hərtərəfli və diqqətlidir, çünki düzgün diaqnoz təsirli müalicə planının təməlidir. Komorbid vəziyyətlər (depressiya, narahatlıq, yuxu pozğunluqları) da qiymətləndirilir və müalicə planına daxil edilir.

Miqreni Olan Yaxınıma Necə Kömək Edə Bilərəm?

Miqren yaşayan yaxınınıza dəstək olmaq, onların həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər. İlk olaraq miqren ataklarının nə qədər çətin olduğunu anlamaq və empatiya göstərmək vacibdir. Atak zamanı sakit, qaranlıq və rahat mühit təmin etməyə çalışın. Güclü qoxular, parlaq işıqlar və yüksək səslərdən qaçınaraq tetikləyiciləri minimuma endirin. Yaxınınızın ehtiyaclarını dinləyin və təzyiq qoymadan dəstək olun. Bəzi şəxslər atak zamanı tək qalmaq istəyərkən bəziləri yanlarında birinin olmasını üstün tutur. Müalicə görüşlərinə müşayiət etmək və müalicə prosesini təqib etmək motivasiya təmin edir. Tetikləyici amilləri birlikdə müəyyən etməyə çalışın və gündəlik həyatda bunlardan qaçınmağa kömək edin. Müntəzəm həyat tərzi və sağlam vərdişlər mövzusunda həvəsləndirici olun. Miqrenin ciddi və xroniki problem olduğunu unutmayın və “sadəcə baş ağrısı” kimi kiçimsəyici ifadələrdən qaçının. Yaxınınızı emosional olaraq dəstəkləyin və səbirli olun.