Ekstazi (MDMA) Asılılığı

Ekstazi (MDMA) Asılılığı Nədir?

Ekstazi (MDMA) asılılığı amfetamin törəməsi sintetik bir maddə olan MDMA-nın təkrarlayan istifadəsi nəticəsində inkişaf edən ciddi bir maddə istifadəsi pozğunluğudur. MDMA həm stimulyant, həm də yüngül halüsinogen xüsusiyyətlərə malik olub beyindəki serotonin, dopamin və norepinefrin kimi neyrotransmitterlərin ifrazını sürətləndirərək intensiv öforiya, enerji artımı və emosional yaxınlıq hissi yaradır. Üzərində müxtəlif heyvan fiqurları olan tabletlər halında satılan bu maddə küçə dilində “Şəkər, Raket, 007, Çılğın Max, Mitsubishi” kimi adlarla bilinir və adətən əyləncə məqsədi ilə istifadə olunur.

Ekstazi asılılığı mübahisəli bir mövzudur, çünki ekstazi olaraq satılan maddələrin tərkibində tez-tez metamfetamin, kokain və kafein kimi başqa maddələr də olur. Bundan əlavə ekstazi adətən esrar və kokain kimi maddələrlə birlikdə istifadə olunduğu üçün yaranan asılılıq halının birbaşa ekstazidən, yoxsa digər maddələrdən qaynaqlandığını ayırd etmək çətinləşir. Lakin aparılan araşdırmalar ekstazinin sui-istifadəyə olduqca açıq bir maddə olduğunu və istifadə edən şəxslərin çoxunda tolerantlıq inkişaf etdiyini göstərmişdir.

Asılılıq prosesi inkişaf etdikdə şəxs maddə olmadan normal funksiyalarını yerinə yetirməkdə çətinlik çəkir və sosial həyatında pozulmalar görülür. Ekstazi olmadan əylənə bilməmə, maddəni yenidən istifadə etmə ilə bağlı güclü arzu duymaq və nəzarətsiz istifadə asılılığın əsas əlamətləridir. Beyin kimyasındakı dəyişikliklər, xüsusilə serotonin sistemindəki zədə şəxsin əhval-ruhiyyəsini, bilişsel funksiyalarını və qərar vermə qabiliyyətlərini davamlı olaraq təsir edə bilər. Ekstazi asılılığı peşəkar müalicə və multidisiplinar yanaşma ilə uğurla idarə edilə bilən bir vəziyyətdir.

Ekstazi (MDMA) Asılılığının Yaranmasına Səbəb Olabiləcək Risk Faktorları Hansılardır?

Ekstazi asılılığı inkişafında müxtəlif bioloji, psixoloji, iqtisadi və ətraf mühit faktorları rol oynayır. Ekstazinin digər maddələrə nisbətən iqtisadi cəhətdən daha ucuz satın alına bilməsi maddəyə asan çıxışı və sürətli təminini təmin edərək əhəmiyyətli bir risk faktoru yaradır. Günümüz gəncləri arasında geniş yayılmış istifadəyə malik olan ekstazinin zərərsiz qəbul edilməsi nəzarətsiz və şüursuz istifadəni özü ilə gətirir. Genetik meyl və ailədə maddə istifadəsi pozğunluğu anamnezi asılılıq riskini artırır. Yeniyetməlik və gənc yetişkinlik dövründə başlayan istifadə beyin inkişafının hələ tamamlanmamış olması səbəbindən xüsusilə risklidir. Depressiya, narahatlıq pozğunluqları və ya travma sonrası stress pozğunluğu kimi müşayiət edən psixoloji problemlər şəxsi maddə istifadəsinə yönləndirə bilər. Maddə istifadə edən həmyaşıd qruplarının olması, sosial təzyiq və stresslə başa çıxma bacarıqlarının yetərsiz olması da risk faktorları arasındadır.

Şəxsin Ekstazi (MDMA) Asılısı Olduğu Necə Başa Düşülür?

Ekstazi asılılığı əlamətləri fiziki, psixoloji və davranış sahələrində özünü göstərir. Şəxsin maddəyə qarşı həsrət hiss etməsi, zaman içində daha çox ekstazi istifadə etməyə başlaması yəni tolerantlığının artması asılılıq inkişafının əhəmiyyətli işarələridir.

Asılılığın əsas əlamətləri bunlardır:

• Maddə olmadan gündəlik fəaliyyətləri davam etdirməkdə çətinlik
• Davamlı maddə axtarışı içində olmaq
• Ekstazi olmayan şərtlərdə əvvəlki kimi əylənə bilməmək
• Sosial, peşəkar və ya akademik məsuliyyətlərə marağın azalması
• Maddə istifadəsinin prioritet halına gəlməsi
• Hafizə problemləri və konsentrasiya çətinliyi
• Əhval-ruhiyyə dalğalanmaları və sosial təcrid
• Maddənin zərərlərinin fərkində olmasına baxmayaraq istifadəyə davam etmək

İstifadə kəsildikdə ortaya çıxan çəkilmə əlamətləri:

• Boşluq hissi
• Başgicəllənmə və baş ağrısı
• Əlillik və enerji itkisi
• Panik halı
• Yuxu və yemə pozğunluqları
• Reallıq algısında pozulma
• İntensiv maddə arzusu

Ekstazi (MDMA) Asılılığının Səbəb Olduğu Problemlər Hansılardır?

Ekstazi asılılığı şəxsin həyatının hər sahəsində ciddi problemlərə səbəb olur. Ekstazi yorğunluq, aclıq və susuzluq hissini basdırdığı üçün bədənin qoruma mexanizmlərində əhəmiyyətli pozulmalar ortaya çıxır. Fiziki sağlamlıq baxımından ürək-damar sistemi üzərində güclü təsirləri vardır və bünyəsi zəif şəxslərdə ürək-damar komplikasiyalarına yol aça bilər. Yüksək təzyiq, şəkər xəstəliyi, sara xəstəliyi, ürək və qaraciyər problemləri olan şəxslərin ekstazi istifadə etməsi bu xəstəliklərin şiddətlənməsinə və həyati təhlükə yaratmasına səbəb ola bilər. Bədən istiliyində təhlükəli artışlar, böyrək zədəsi, diş problemləri və immunitet sistemində zəifləmə görülə bilər. Bilişsel funksiyalarda pozulma, xüsusilə hafizə, diqqət və qərar vermə qabiliyyətlərində nəzərə çarpan düşüş yaşanır. Psixoloji cəhətdən depressiya, narahatlıq, panik ataklar ortaya çıxa bilər. Sosial münasibətlərdə kəskinliklər, ailə daxili münaqişələr, etibar itkisi, iş və ya məktəb performansında düşüş, maliyyə problemləri və hüquqi problemlər tez-tez rast gəlinən vəziyyətlərdir.

Ekstazi (MDMA) Asılılığı ilə Birlikdə Ən Tez-tez Rast Gəlinən Psixoloji Problemlər Hansılardır?

Ekstazi asılılığı tez-tez digər psixoloji pozğunluqlarla birlikdə görülür. Uzunmüddətli ekstazi istifadəsi nəticəsində yaddaşda ciddi pozulmalar ortaya çıxa bilər və aparılan araşdırmalar yaddaşdakı pozulmaların ekstazi dozası ilə əlaqəli olduğunu göstərmişdir. Uzunmüddətli və yüksək dozda istifadə beynin serotonin istehsalı və ifrazı üzərində mənfi təsirə malikdir və bu səbəbdən ekstazi istifadə edən şəxslərdə psixoloji problemlər görülmə ehtimalı yüksəkdir. Ən tez-tez görülən komorbid psixoloji problemlər: depressiya (ən geniş yayılmış komorbid vəziyyətlərdən biridir, şəxs intensiv kədər, ümidsizlik və həyat enerjisində azalma yaşayır), narahatlıq pozğunluqları (yaygın narahatlıq pozğunluğu və panik pozğunluğu tez-tez rast gəlinən vəziyyətlərdir), obsesiv davranışlar (təkrarlayan düşüncələr və davranışlar görülə bilər), fobik və paranoid düşüncələr (irrasyonal qorxular və şübhəçi düşüncə kalıpları ortaya çıxa bilər), aqressivlik (nəzarət edilə bilməyən qəzəb və aqressiv davranışlar görülə bilər), yuxu və yemə pozğunluqları, travma sonrası stress pozğunluğu və şəxsiyyət pozğunluqları. Bu komorbid vəziyyətlərin müalicəsi asılılıq müalicəsinin uğuru üçün kritik əhəmiyyətə malikdir və multidisiplinar bir yanaşma tələb edir.

Yaxını Ekstazi (MDMA) Asılısı Olanlara Yönəlik Məlumatlandırmalar

Yaxınınızın ekstazi asılılığı ilə mübarizə etməsi emosional cəhətdən çətin bir prosesdir, lakin düzgün yanaşma ilə əhəmiyyətli bir dəstək təmin edə bilərsiniz. Asılılığın bir beyin xəstəliyi olduğunu və iradə məsələsi olmadığını başa düşmək vacibdir. Yaxınınızın bu prosesdə dəstəyə ehtiyacı vardır və mütləq peşəkar kömək alınmalıdır. Ekstazi maddəsinin təsirlərini, çəkilmə əlamətlərini və asılılıqdan qurtulmaq üçün tətbiq edilməli olan davranış formalarını öyrənmək üçün asılılıqla işləyən bir mütəxəssis tərəfindən yönləndirilməyə açıq olmalısınız. Empatik və mühakimə etməyən bir münasibət qəbul edin, mühakimə edici və ittiham edici danışıqlardan uzaq durun, başa düşməyə çalışın. Açıq və şəffaf ünsiyyət bu prosesin ən qiymətli addımıdır. Sərhədləriniz ilə bağlı aydın bir duruş sərgiləyin və qaydalarınızı açıq şəkildə ifadə edin. Tutarlı davranmaq, soyuqqanlı qalmaq və prosesi mümkün olduqca sakit və rasional şəkildə idarə etmək lazımdır. Yaxınınız müalicəyə müraciət etmək istəməyə bilər, unutmayın ki özü buraxmaq istəmədiyi müddətcə onu zorlamaqla ekstaziyi buraxdıra bilməzsiniz.

Ekstazi (MDMA) Asılılığı Necə Müalicə Olunur?

Ekstazi asılılığı müalicəsində sübuta əsaslanan, bütövcül və multidisiplinar yanaşmalar istifadə olunur. Müalicə prosesi hər bir fərdin ehtiyaclarına görə fərdiləşdirilir və bioloji, psixoloji və sosial faktorlar birlikdə qiymətləndirilir. Mütəxəssis psixiatr və klinik psixoloq dəstəyi ilə əhatəli bir müalicə planı yaradılır və proses müntəzəm olaraq izlənilir. Arındırma (detoksifikasiya) prosesində tibbi nəzarət altında təmizləmə prosesi başlayır, şəxsin qanı ekstazidən təmizlənir və çəkilmə əlamətləri nəzarət edilir. Qiymətləndirmə və diaqnoz mərhələsində şəxsin asılılıq vəziyyəti psikojenik testlər və fərdi görüşlərlə ətraflı olaraq araşdırılır. Psixoterapiya üsullarında idrak-davranış terapiyası müalicənin əsas daşlarından biridir və şəxsin maddə istifadəsinə yol açan düşüncə və davranış kalıplarını tanımasına, dəyişdirməsinə kömək edir. Qrup terapiyası və sosial dəstək hər gün təşkil edilir və oxşar təcrübələr yaşayan fərdlərlə qarşılıqlı təsir təmin edərək təcrid hissini azaldır. Ailə terapiyası və psixotəhsil müalicənin əhəmiyyətli bir komponentidir. Neyropsikoloji rehabilitasiya xüsusilə yaddaşda görülən ciddi pozulmaları və bilişsel funksiyalardakı düşüşü yaxşılaşdırmağa yönəlik tətbiq edilir. Farmakoloji müalicə, həyat tərzı dəyişiklikləri, bacarıq təlimləri, izləmə və nüks qarşısının alınması uzunmüddətli sağalmanı dəstəkləyir.